آذربایجاندا میللی قادین هرکاتی

آذربایجاندا میللی قادین حرکاتی ــ ملیحه عزیزپور

بیلدیگیمیز کیمی بیزیم آلچاقلی اوجالی تاریخیمیزده چوخلو قهرمان قادینلاریمیز اولوب کی چوروک سوننتلری سیندیریب کیشیلرله برابر چالیشیب و حتّی بزن اونلاردان داها دا بؤیوک ایشلره ال ووروبلار.چوخلو قادینلاریمیز سلطنت و حكومت مقامینا بئله ال تاپیبلار .نئجه کی دئییرلر : آسلانین ارکک دیشیسی اولماز...

600 ـ‌ ایل میلاددان اؤنجه قارا دنیز ساحیللرینده- قافقاز داغلاریندا ماساگئت آدلی بیر قوم یئر توتموشدو کی اونلارین حاکیمی تومروس آدلی قهرمان بیر تؤرك قادین ایدی . هئرودوتون یازدیغینا گؤره ماساگئت یا سکالارین قادینلاری چوخ قورخماز و گوجلو ایمیشلر . اونلار آو آولاییب یئری گلدیکده دؤیوشرمیشلر . اونلار راحاتجاسینا اوخ آتماق اؤچؤن ساغ دؤشلرینی کسدیررمیشلر.

دئمک کوروش (هخامنشیلرین پادشاهی) سکالاری آرادان آپارماق اؤچؤن اونلارا حمله ائتمک فیکیرینه دوشور . قهرمان تومروس اونا پئیغام گؤندریر کی: قان تؤکمه یه تلسمه ییب بو واهی فیکیریندن ال چکسین آما کوروش اؤز قراریندان ال چکمه ییب دؤیوشه ال آپاریب کی ایکی اوردو آراسیندا دهشتلی بیر دؤیوش باش وئریر و سونوندا کوروش تومروسون الی ایله اؤلدورولور . تومروس حؤکم ائدیر کی اونون کسیلمیش باشینی قانلا دولو بیر تشتین ایچینه قویورلار و کسیلمیش باشا خیتاب دئییر : سن کی قانا سوسوز ایدین ایندی سنی قان ایله دویوراجاغام!

480 ه- ق ایلینده ایران ایله یونان آراسیندا باش وئرن سلامین آدلی دؤیوشون باشجیسی آرتئمیس آدلی عاغیللی و تؤرك بیر قادین اولموشدو . بو دؤیوشده یونانلیلار مئیداندان گئری چکیلنده آرتئمیس یوکسک سس ایله سؤیله میشدی: ائی قورخاقلار! نه زامانا ده ک مئیداندان قاچاجاقسینیز؟ یونانلیلار بو سؤزو ائشیدرکن یئنیدن دؤیوش مئیدانینا گلیرلر و چوخ آغیر شیکست یئییرلر.خشایارشا بو ماجرانی یاخیندان گؤردویونده ته،نه ایله دئییر : بیزیم قادینلاریمیز کیشی اولوبلار کیشیلریمیز ایسه قادین!

هابئله ده ده قورقود کیتابیندا گؤروروک کی قادینلار کیشیلرله برابر و حتّی یوخاری مقامدا یئر توتورلار . ائله کی آنایا حؤرمت ائتمک تانرییا حؤرمت ائتمک کیمی ساییلیر . قیز عیالی اولماق دیر داشیییر و بیر قیزین دوغومو ایله برابر آتا آناسی شادلیق ائدیر.

اوغوزلارین قادین و قیزلاری اوخ آتماق ، آت چاپماق و گولشمکده کیشیلردن هئچ ده گئری قالمازدیلار.

چیچک بانو آدلی بیر اوغوز قیزی ، ائلچیلیگینه گلن اوغلانا او شرطله بلی جاوابی وئریر کی اونا اوخ آتماق ، آت چاپماق و گولشمکده قالیب گله بیلیر.

اوغوز ائلینه عایید اولان بورلا خاتون آدلی باشقا بیر قهرمان قادین، اوغلو اوروزو اسیر توتان دوشمنلره حمله ائدیب، اوغلونو نجات وئریر.

نئچه- نئچه بونا تای میثال لار دا گتیرمک اولار کی، قادینلار کیشیلرله برابر و چیگین- چیگینه گئدیب ظفر قازانیبلار : کور اوغلونون نیگاری، نبینین هجری، بابکین کلدانیییسی و …

آذربایجاندا قادینین چالیشقان نقشینی تنبکی نئهضتی و مشروطه ده آیدینجاسینا گؤروروک کی زینب پاشا قییامی بونلاردان بیر اؤرنکدیر . باشقا سؤزله، مشروطه دؤورونون ساواشلاریندا ایشتیراک ائدین قادینلارین هرکاتینی، زینب پاشا قییامی نین دوامی کیمی حساب ائتمک اولار.

1908 ـ جی ایلده، مجلیس توپا باغلانان زامان ، مشروطییت مرکزی تبریزه اینتیقال تاپدی کی، بو شهرین موجاهید قادینلاریدا بو موباریزه یه قاتیلدیلار . نئجه کی تبریز موحاصیرییه آلینان زامان ، قادینلار کیشی پالتاری گئیینیب ، شهری قوروماق اؤچؤن ، کیشیلرله برابر دؤیوشوردولر.

طاهرزاده یه - بهزاد دئییر : بیر گون انجومن حاقیقت ده یارالیلاردان بیری نین یاراسینی سارماق اؤچؤن ، کؤینگینی چیخارماق ایسته دیلر . یارالی بو ایشه مانع اولوب، یالواریردی کی، اوندان واز کئچسینلر. هامی تعجوبلندی. سونوندا ستتارخان اؤزو دئدی کی قوی یارانی باغلاسینلار . آنجاق یارالی ناچار قالیب سؤیله دی کی ؛ من بیر قیزام! ستتارخان کؤوره لیب گؤزلرینی دولدوروب سؤیله دی : قیزیم ! من حیاتدا اولارکن ، نده ن سن ساواشا گئدیبسن؟ بو قیز تئللی زری ایدی کی آذربایجانین میللی شاعیری سؤهراب طاهیر بو ماجرانی قیز موجاهید پالتاریندا آدلی بیر شئیرینده جانلاندیریب.

بو چکیش- برکیشلر آراسیندا، تبریزین باشقا قادینلاری دا ، قادینلار کومیته سی آدلی بیر درنک قوروب چالیشیردیلار و ایستانبولدا یاشایان قادینلار درنگی ایله ایلگیده اولوب ، اؤز سسلرینی دؤنیا اینسانلاری نین قولاغینا چاتدیرماغا چالیشیردیلار.

بئله بیر قادینلارین یانی سیرا ، هابئله باشقا قادینلار دا جبهه آرخاسیندا اؤنملی ایشلر گؤروردولر . اونلار، موجاهیدلره یئمک حاضیرلاییب ، پالتار تیکیردیلر . بوش پوکالاری دولدوروب ، اعلامییه پایلاییردیلار. یارالیلاردان پرستارلیق ائدیب ، یارالارینی باغلاییردیلار . بیر سیرا قادینلار دا مالی جهتدن اینقیلابچیلاری حیمایت ائدیردیلر . اونلار اؤز قیزیل و جهیزلرینی ساتیب، مشروطه یه کؤمک ائدیردیلر.

مشروطه نین داوامیندا ، آذربایجانین موستقیللیک زامانی ، 21 آذر جریانیندا اردبیلدن قالخان ، ایستیبداد علئیه اینه موباریزه آپاران سرییه خانیم ، بئش گون دوشمنین موحاصیره سینده قالیب ، سونونجو گولله سینه قدر آتیب و سونوندا ، توتوقلانیب، جللادا تاپشیریلیر . قهرمان سرییه ، او آندا جللادلارا خیتاب سؤیله ییر : تاریخ سیزلری نیفرین ائده جک .آذربایجانین رشید بالالاری ، سیزده ن اینتیقامیمی آلاجاق . آذربایجان آزاد اولاجاق...

بو دؤنمین مدنی- سیاسی ساحه سینده چالیشان باشقا بیر قادین دا مدینه گولگون اولموشدور . مدینه علی اکبرزاد ( گولگون ) آذربایجانین تاریخی و ایجتیمایی شراییطینه آگاه اولدوغو اؤچؤن ، چوخ دیرلی ایشلر گؤرموشدور . او تبریزین تیاتر ائوینده هابئله آذربایجان قزئتینده چالیشیردی . ائله کی ، 1325- جی ایلده تبریزین قادینلار انجومنی نین عالی نوماینده سی کیمی سئشیلمیشدیر . پیشه وری نین سوقوتوندان سونرا ، مدینه خانیم ، اؤز یوردونو ترک ائدیب ، سورگون یاشاماغا مجبور قالدی و ائله قوربتده ده جان وئردی.

1340ـ 50 جی ایللرده، صمد بهرنگی نین اؤلومو ایله برابر ، تبریزده اؤیرنجی هرکاتی(کی چئریکی بیر حرکت ایدی) یئنی مرحله یه آیاق قویدو . بو موباریزه ده یئنه ، قهرمان قادینلارین جیدی شکیلده رولو اولدو . بو قادینلارین بیری مرزیه احمدی( اوسکویی) اولموشدور . مرزیه اؤزفاکولته لرینده ایلک اؤنجه قیز اؤیرنجیلری نین نوماینده سی کیمی چالیشیردی ، آنجاق آز سونرا اوغلان اؤیرنجیلری ده اونون سیاسی ذکاسینا اینانیب ، اؤز دانیشمانلاری کیمی سئچدیلر . مرزیه نین سئویلمه گی و اونا بسلنن حؤرمت ساواکا خوش گلمه ییب ، اونو گؤز آلتینا آلدیلار . ائله اولدو کی 1352- جی ایلده ، گیزلین یاشاما اوز گتیردی و اؤز فیکیرداشلاری ایله برابر دئموکراتیک خالق جبهه سی نی تشکیل ائتدیلر . آز زاماندان سونرا ، بو جبهه داغیلیب ، چوخلو عضولری ساواک طرفینده ن اعدام ائدیلدی . بونلارین آراسیندا مرزیه ده وار ایدی.

مرزیه سیاسی چالیشمالاری نین کناریندا، بیر شاعیر کیمی ده چالیشیردی . و اؤز شعرلرینی دالغا آدی ایله یازیردی کی چوخ یازیلاری شاه پولیسلری طرفینده ن ، الیندن آلینیب یاندیریلمیشدی.

ایرانین مین ایللیک تاریخینده، بؤتؤن حکومدار قادینلار ، تؤرك اولموشلار . ایران دا چاغداش ایجتیماعی – مدنی - سیاسی ساحه لرده چالیشان قادینلارین چوخ فایزی، تؤرك قادینلار اولموشلار : قوررت – اول – عئین ، تاج – اول – سلطنه ، قوقوش ، تهمینه میلانی ، اشرف دهقانی، و...

بو گون آذربایجاندا ، بشر هاقلاری، سیاسی- مدنی و میللی حرکتلرده ، چوخلو تؤرك قادینلاری نین حضورونو گؤروروک : گونش خانیم ، رقیه لیسانی خانیم ، سعیده خانیم ، لیلا حیدری ، مهسا مهدیزاده ، ناهید بابازاده ، نیگار خیاوی ، ایپک خانیم و...

ایندی، چوخلو تؤركجه یازان آذربایجان قادینلاری مئیدانا گلیبلر کی آذربایجان تاریخینده، تایسیز و اؤزونه مخصوص یئر توتوب و بونو گؤستریر کی، چاغداش میللی حرکتین ایجتیماعی پایگاهی، نه قدر سارسیلماز و مؤحکمدیر!

البتته، آذربایجاندا کئچمیش زامانلاردا دا ، تؤركجه و سیاسی یازان قادین شاعیرلر اولوب، آنجاق اونلارین چوخوسو ، اؤزل ایدولوژییه باغلی ایدیلر . حال بو کی ، چاغداش تؤركجه یازان قادینلاری حرکته گتیرن نده ن، میللی شوور، میللی کیملیک و اونلاری قوروماق اؤچؤن ، مسولیت هیسسیدیر.

بیز، بؤتؤن چالیشقان قادینلاریمیزا ، توتدوقلاری یولدا اوغورلار آرزولاییب ، کیشیلرله اوز- اوزه یوخ ، بلکه چیگین - چیگینه آددیم آتماقلارینی دیله ییریک.