گونوموز دونیاسندا تک دیللی اؤلکه تاپماق چتیندیر. اؤلکه لر گئنل اولاراق یا ایکی دیللی یا دا چوخ دیللی دیرلر. بو دا او دئمکدیر کی بیر چوخ اؤلکه چوخ کولتولو بیر یاپی یا ییه دیر. یوخاری دا دا دئدیگیمیز کیمی کولتورلر و دیللر بیر میلتین و توپلومون کئچمیشدکی میراثی دیر. اونلاری قوروماق و ساخلاماق او میللتین کیملیگینی قوروماقدیر. اینسانلار بو حیاتدا اؤز میکلیکلری ایله یاشادیقلاری سوره جه داها موتلو و باشاریلی اولابیلرلر. اؤز کیملیگیندن اوزاق یاشایان بیریسی آسیمیله اولموش و اؤزوندن کئچمیش بیریسیدیر.
بير ميلتي محو ائتمك ايچين اونون باشينا آتوم بومباسي ياغديرماق گركمز، معنوي دير لريني، ديليني، ادبياتيني و تاريخيني زده لمك، حافيظه سيندن سيلمك يئتر. (بختيار واهابزاده)
دیل اینسانلارین ایله تیشیمینی (ارتباطینی) و آنلاشمالارینی ساغلایان ان اؤنملی آراجلاردان(وسیله) بیریسیدیر. اینسانلار دیل آراجی ایله بیر بیری ایله ایله تیشیم قوروب ایستکلرینی و احتیاجلارینی آنلاتیرلار. اینسان دونیایا گلدیگیندن بری ایستکلرینی بللی سسلر ایله ایفاده ائدیر. بو ایفاده شکلی زامان سورجینده یاشادیغی بؤلگه نین دیلینی آلارق گلیشیر. دیل تکجه بیر ایله تیشیم آراجی دیئییلدیر. دیل ایله تیشیمین یانی سیرا اینسانلارین گولتورل میراثینین داشییجیسیدیر.
ساووسئره گؤره دیل بیرئیده(فرد) کی دانيشما یئتی‌سی‌نین ایشله ده بیلمه سی سی ایچین، توپلومسال یاپی آراجیلیغییلا(واسیطه) قبول ائدیلمه سی گرکن آنلاشما و اویوشما‌لار بوتونودور. دیل نه دیر؟ بیر اؤيه سینده کی دئيیشیمین بوتونونده دئييیشیم یاراتدیغی و اؤيه لردن هر بیری‌نی ن باشقاسيلا فونکسیونئل ایلیشکی ایچریسینده اولدوغو گؤسترگه لردير. دیل بیرسیستئملر بوتونودور. آيري بیر دئییم ایله دیلده باغیم‌سیز بیرایم ویا اؤيه يوخدورو، دیل بیربیرلری ایله باغلانتی حالیندا اولان ایملرین بیر بوتونودور. هر اؤيه اؤزونو باشقالارينين قارشی‌سینا قویاراق بو ایلیشکیلردن اؤزو اؤزدشلیگینی(چکیپ آلیر.
دیل بیرئی اوستو بیر دیزگی‌دیر. آنجاق بو دیزگی‌نین واراولماسییلا اینسانلار آراسیندا ایله تیشیم قورولور. بو ندن ایله دیل توپلومسال بیر اولگودور. دیل و دانيشما یئتی‌سی(توانایی) ایله تیشیمین ایکی آیری قولودور. بیری اولماسا اوبيري دوشونولمز.
چامسکی یه گؤره اینسانین آنلاما یئتی‌سینی دیل بلیرلمکده دیر. نئجه کی “ دیلدن وازکئچدییمیزده، دوشونجه اؤلور” گؤروشونو اورتایا قویماقدا‌دیر. بو ندنله دیل جان‌لی بیر اورقانیزما اولاراق دؤشونجه ایله یاشام آراسیندا کؤرپو ساييلير.
دیل دوشونجه نین ایفاده آراجي‌دیر. دیلله دوشونجه نین توم بویوت‌لارینا(ابعاد) اولاشیلابیلمك اولار. ديل تورك ديل قورومونون سؤزلوگونده دیل اينسانلارين دويغو و دوشونجه لريني آختارما آراجي اولاراق تانيملانماقدادير.
آنا ديلي
آنا دیلی ان باشدا آنادان، سونرا یاخین عائیله چئوره سیندن، سونرا دا ا یلیشکیده اولان چئوره لردن اؤيرنیلن، اینسانین بیلینچ آلتینا سيزان و بیرئیین توپلوملا ان گوجلو باغ‌لارینی اولوشدوران دیلدیر .
بو تانیمین ایلک بؤلومونده “آنا دیلی”نین اؤنجه لیکله آنادان اؤيرنیلن بیر دیل اولدوغو، سوسیال و کولتورل بیر باغیملیلیق آنلامی داشیدیغی، سون بؤلوموده ایسه داها چوخ، بیرئیین ایچ دونیاسی ایله ایچینده اولدوغو توپلوم آراسینداکی سیخی باغا ديققت چکیلدیگی سؤیله نه بیلر اینسان بدن اولاراق ایچینده اولدوغو چئوره و قوشول لارا چوخ سیخی باغ‌لارلا باغلی اولدوغو كيمی ذهنن ده باغلی‌دیر. قان باغی ایله بدنده گؤرولن آتا‌لارابنزرلیگین ذهینسل و روحسال ائیلملر(عمل) ایچین ده سؤز قونوسو ائدیله بیله جگی چوخ گوجلو بیر بيچيمده دیله گتیریلمک دیر. بو قاپسامدا، اینساندا دوغوشدان اولان دیل یئتنگی (استعدادی) ایله آنا دیلی آراسیندا دا گوجلو بیر باغ واردیر.
چامسکی یه گؤره بیرئی، سئزگیسل (الهامی) اولاراق بیر آنا دیلی بیلگیسینه اييه دير و بو بیلگی بیرئیده اؤرتوک اولاراق واردیر. چامسکی’نین یانی سیرا فودور دا دیلین گیزملی قورال‌لاری‌نین ایچسل اولماسی گرکدیگینی ساوونور؛ چونکو اونا گؤره هئچ بیر اوشاغين بو قورال‌لاری بوتونويله اؤيرنجک واختی یوخدور.
بیر باشقا دئییشله، هانسی دیلسل توپلولوق اولورسا اولسون بوتون اینسانلار، بئیینلرینده دوغوشدان بیر دیل بیلگیسل سیستئمه اييه ديرلر. یانی دیل یئتنگی اینساندا دوغوشدان‌دیر و هر اینسان بیر دیل اؤیرنرک دانيشير بونا “دیل اؤيرنمک” ده دئييلمز؛ اینساندا دوغوشدان اولان دیل یئتنگی بدنین فیزیکسل دیزگه لری‌نین بیلینن بیچیمده اولوشماسی كيمي اولوشور. دیل یئتی‌سی‌نین سویا چکیمسل اولاراق بلیرلنمیش بللی بیر دورومو واردیر. شخص بونو سونرا‌دان آيري آيري بیچیملره سوخار. یانی، اینسان دا ایستسه ده ایستمسه ده بیر دیل ائدینیمی گئرچکلشیر. اؤنجه ایچسل اولاراق، بیر ایچ دیل شکلینده زورون‌لو اولوشان دیل، ائدینیلن ایلتیشیم آراجلاریلا ائشيگه وورولور. آنا دیلی، باغلی اولدوغو توپلومون کئچمیشد ن گلجه گه بوتون ديرلرینی قوشادیر. بو دیلین ایچ و دیش یاپی‌سی(ساختاری) او میللتین ياشاميلا، ذهنیتیله سیخی سیخیا ایلیشکی‌لی‌دیر. بوندنله میللت اولما بیلینجی آنجاق آنا دیلی‌نین ان ياخجی شکیلده ائدینیلمیش اولماسییلا گئرچکلشه بیلر. پاتوسكي يازير(آنا ديليني سئومدن وطني سئومك اولان دئييل اؤز آنا ديلينيه اؤزگه اولان اينسان وحشي دير).
کولتورو، ديرلری و بیلگینی بیزه داشییان، یاشادیغیمیز دونیایا باخیشیمیزی بلیرله ین دیل اولونجا، دوغال اولاراق بوتون اولوس‌لار اؤز دیللرینه گرک‌لی اؤزنی (توجه) گؤسترمک دوروموندا‌دیرلار.
دوشينسكي آنا ديلي آدلي ياپيتيندا (اثر) يازير اگر اوشاغين ائيتيم (آمورش) آلديغي ديل اونون آتادان گلمه ميللي شخصیتینه يابانجيسا بو ديل اوشاغين معنوي گليشمه سينه آنا ديليجه گوجلو ائتكيله ينمز دئمكدير.
رسمی ديل
رسمي ديل بير دؤولت طرفيندن چئشيدلي رسمي يئرلرده(رسمي بلگه لرده، محكمه لرده، قزئتلرده، راديو تئلئويزيوندا ...) ايشله نيلن ديله دئييلير. آما ميللي ديل بير ميللتين آنا ديلينه دئييلير. يالنيز بير ميللتدن اولوشان اؤلكه نين ديلي ايله آنا ديلي بير دير، آما بير ميللتدن چوخ اولوشان اؤلكه لرده اولوسال ديل رسمي ديل دئمك دئييل. ديل اینسانلار آراسیندا آنلاشماغی و اویوشماغی ساغلایان جان‌لی آراج دیر. اؤز قورال لاري(قاعده) ایچریسینده یاشایان و گلیشن جان‌لی بیر وارلیق‌دیر.
دیل هر میللتین تاریخی تجروبه‌لرینی، کولتورونو و دیرلری‌نین قایناغی ساییلیر. هر میللتین تاریخی فلسفی توپلومسال گلیشیمی و یاشامی، دیل آراجی‌لیغیلا گئچمیش‌دن گله‌جه‌یه داشینیر. بو آچیقلاما ایلا دیل هر میلتین وارلیغینی قورویان اورتاق مالی‌دیر. مین ایللر بویونجا گلیشه‌رک میدانا گلمیش بیر سوسیال قوروم (سازمان) سس‌لردن هؤرولموش بیر آغ و تمه‌لی بیلینمه‌ین زامان‌لاردا آتیلمیش بیر گیزلی آندلاشما‌لار سیستئمی‌دیر .
نئهرو یازیر؛ دونیانین ان دیرلی بلگه سل بیلگی‌لری یالنیز بیر دیلین تؤره‌لرین گؤستره بیلرلر، آما بیر دیلی یاراتما گوج‌لری یوخدور )بو دئييمله دیل بیر میلتین هر یؤن‌لو یاشام گئچمیشی‌نین و گلیشیمی‌نین تاریخینی داشییان وارلیق ساییلماقدا‌دیر.
دیل بیرئیی توپلومساللاشدیریب(جامعه پذیری) ایلیشگی‌لر قازانماغیندا ان اؤنملی ائتکن اولدوغونون یانی سیرا توپلوم‌لاریدا میللتلش‌دیرن ائتکن‌دیر.
دیل بیر میللتین کولتورل تاریخی گلیشیم سورجینده یارادیلان بوتون مادی و معنوی دیرلریله بونلاری یارادیب سونراکی نسیل‌لره ایلتمکده ایشله دیلن اینسانین دوغال و توپلومسال ائگمن‌لیگینی(حاکمیت) گؤسترن اؤلچوسودور. يازيلي ديل يا خود كولتور ديلي بير ميللتين دير لرينين قورويوب ساغلام ساخلانيميندا تمل اولاراق بيلينير. ديل بير ياندان اينسانين ايچسل دونياسيلا ائشيگيني باغلايان، آيري ياندان دا اورتاق بير ديلين اينسانلاريني بير بيره باغلاييب بيرليك و برابرليگي ساغلايان وارليقدير. ديل اينسانلارا بير ميللت اولماق دويوسونو ياشاديب ميللي شعور بسله ين دير ساييلير. ديل بيرئيي توپلوما قازانديريب توپلومدا ميللت فلسفه سيني اولوشدوران ميللتين تاريخيني كولتورونو دوشونجه ياپيسيني و زامان ايچريسينده گليشيمينين آختاريلماسينين سينسرسيز اولاناغيدير.
بير ديل بير ميللت
اون دوققوزونجو یوز ایلده اوروپانین سیاسی توپلومسال دئییشیم‌لریله بربر دیل بیر میلتین اولوشوموندا بیرینجی عونصور اولاراق اورتایا چیخدی. بو اولگو بیر دیل بیر میلت بیچیمینده سؤمورگجی دئولت‌لر و میللت‌لرین باشقا میللت‌لری آسیمیله ائدیب قوللانماغا گوجلو آراج اولدو. بو اولگو اورتا دوغو اؤلکه‌لرینده واریانت‌لی دیل‌لرین و میللت‌لرین یاشادیغینا گؤره دیلسل آپارتایدین کؤکونو سالدی .
دیلسل آپارتاید سونوجوندا نئچه دیللی ائتنیک‌لره دولت سينيرلاريلا (مرز) ميللت سينيرلارينين اؤرتوشمه مك دوروموندا حاکم اولان دئولت‌لر اؤز ديللريني باشقا ديللره اوستون توتماقلا اوبيري ميللتلري اوز ميللتلرينين ايچريسينده اريتمه يه قالخديلار. توم گئنل اولاناق‌لاری(ایمکان) ديلي حاكيم اولان ميللتين يارارينا قوللانیب بئله ليكله حاكيم اولان دولتين ديلي حاكيم ديل و سونوجدا بير حاكيم ميللت قارشيسيندا او بيري ميللتلرين ديلي تاريخي ديرلريني آسيميلاسيونو باشلاندي .
میللی سینیرلارلا دئولت سینیرلاری‌نین اؤرتوشممه‌سی سونوجوندا نئچه دیللی ائتنیک‌لرده دئولت بیر دیلی باشقا دیل‌لره اوستون توتدوغولا بیر میلتین باشقا میللت‌لره حاکم اولدوغونو ساغلاییر. بير ميللت بير ديل مئتدو كي بير دولت بير ديل بيچيمينده سؤمورگه جي گوجلره ميللتلري سؤمورمكده آراج اولدو. اورتا دوغو بؤلگه سينده ايللرجه بؤيوك ساواشيملارا يول آچدي. اورتا دوغو بؤلگه سي واريانتلي ميللتلر و ديللرين ياشاديغي يئر اولدوغونا گؤره سومورگجي گوجلر ميللتلره قولايجا حاكميت ائتمك ايچين بير ديل بير ميللت سئچنگيني سئچديلر
ايكي ديلليليك
بیر بؤلگه‌ده و یا اؤلکه ساکین‌لری‌نین گونده‌لیک یاشامیندا ان آزی ایکی دیلدن یارارلانما باجاریغینا ایکی دیللیلیک دئییلیر. ایکی دیللی بیرئی هر ایکی دیلی یاخشی آنلایا‌راق هر ایکی دیلده‌ده قارشی‌لیق‌لی ایلگی یاراتماغا باجاریق‌لی‌دیر. ديل باجاريغي روس ديلچيسي گئورگي لازانوفا يا گؤره بئله تانيملانير؛ بير ديلين استاندارديزاسيونونون ساغلانماسي ايچين دؤرد تمل ائتكن(عامل) قوشول واردير. يازما-اوخوما-ائشيتمه- ايلگي ياراتماغي الده ائديرلر. بو بيچيم ايكي ديللي ليك ايره ليلميش اؤلكه لرده گؤرسنير. بو اؤلكه لرده دئولت بوتون ديللري اؤنمسه ييب اونلارين آكادئميك اوخونمالارينا برابر اولاناق لار يارادير بئله ليكله چئشيدلي ميللتلر دو غال اولاراق اؤز آنا ديللرينده ن باشقا او بيري ديللريده اؤيرنير. بئله دورومدا بیرئی قارشي ديلين پتانسيل لرينده ن يارارلانيب قارشيليقلي اولاراق ديللر آراسيندا اولوملو بير دوشونجه و بيلگي آليش وئريشي يارانير. بئله ايكي ديلليليك يالنيز بير سيرا اؤلكه لرده واردير. اؤرنك اوچون ايسويچره(سوئد) ده، چين ده، كانادا دا اؤلکه‌لردن‌دیرلر. بؤلگه‌ده اولان سون دییشیک‌لرده عراقدا ایندی نئچه دیلین رسمی اولدوغو اؤلکلریندندیر.
بوردا كئچن آچيقلامالارلا ايكي ديلليگين باشقا بيچيمي آنورمال(غیر معمولی) ايكي ديل ليليك دير. بو بيچيمده حاكيم دولت بير ديله رسميت وئرير و تكجه بير ديلده يازيب اوخوما اولاناقلاري ساغلانير .
بیرئیین ديلي دولتين رسمي ديلي اولورسا او اؤلكه ده دانيشيلان باشقا ديللري اؤنمسه مه ييب سونوجدا بير ديللي اولور آما كيشينين آنا ديلي رسمي ديل اولمازسا ايكي ديللي ليك اولاييلا قارشيلاشيليرو آنا ديليني ساده جه دانيشاراق قوللانير يازيب اوخوماقدا و رسمي يئرلرده و ايشلرينده رسمي ديلي قوللانماق زوروندا قالير.
دئولت بیر دیلی باشقا دیل‌لره اوستونلوک وئریب یالنیز بیر دیلی رسمي تانيير كيشينين آنا ديليندن باشقا ديل اؤنمسه نير ديللره فرقلي اولاناقلار لا شراييط ياراتما سونوجوندا بير ديل او بيري ديله گوره داها اوست قاتدا توپلومساللاشير . بو دوروم بير ديلين باسقين اولماسي باشقا ديلين ايسه باسقييا اوغراديغي دئمك دير. آنور مال ايكي ديلليليك ده بؤيوين لر آنا دیلرین‌ده ایلگی یاراتما و یازیب اوخوما باجاریغینی الده ائده بیلمیرلر اؤز آنا دیل‌لرینده دانیشیق‌دان باشقا آیری باجاریق قازانا بیلمیرلر.
بو دورومدا دئمک بیر دیل یوخاری قاتدا او بیری ایسه آشاغی قاتدا یئرلشیر . بو دوروم کیشی‌نین اوخویوب یازماق و دوشونمیینده باشقا دیلی قوللانماق زوروندا بوراخدیغی ایچین توپلومسال سورون‌لارین ندنی اولور. بير ديلين باشقا ديله حاكميتي بير ميللتين دؤشونجه سينين دوغال فورمالاشا سينين يؤنتميني دييشمك دير.
سونوج
گونوموز دونیاسندا تک دیللی اؤلکه تاپماق چتیندیر. اؤلکه لر گئنل اولاراق یا ایکی دیللی یا دا چوخ دیللی دیرلر. بو دا او دئمکدیر کی بیر چوخ اؤلکه چوخ کولتولو بیر یاپی یا ییه دیر. یوخاری دا دا دئدیگیمیز کیمی کولتورلر و دیللر بیر میلتین و توپلومون کئچمیشدکی میراثی دیر. اونلاری قوروماق و ساخلاماق او میللتین کیملیگینی قوروماقدیر. اینسانلار بو حیاتدا اؤز میکلیکلری ایله یاشادیقلاری سوره جه داها موتلو و باشاریلی اولابیلرلر. اؤز کیملیگیندن اوزاق یاشایان بیریسی آسیمیله اولموش و اؤزوندن کئچمیش بیریسیدیر.
یاشادیغیمیز دونیادا اینسانلارین اؤز آنا دیلینده اوخویوب یازماسی دانیلماز بیر حاق اولاراق گؤرونمکده دیر. چونکو اینسانلارین اؤز دویغو و وشونجه لرینی ان یاخشی شکیلده ایفاده ائدن اؤز آنا دیللریدیر. یونسکو یا گؤره اؤز انا دیلینده یازیب اوخومایان بیریسی ساوادسیزدیر. آنتی ژالاوا-نین دئدیگی کیمی آنا دیل اینسانین دریسی کیمی، باشقا دیل ایسه پالتار کیمیدیر. اینسان پالتارلارینی دئییشه بیلر آما دریسینی دئییشه مز. ایندی دونیانین بیر چوخ اؤلکه سینده اداری ایشلر و اوخوللار او بؤلگه نین آنا دیلینده اولور. اونون اوچون آرتیق گونئی آذربایجان تورکلرینین اؤز انا دیلینده یازیب اوخومالاری ان ایلکل (ابتدایی) حاق اولاراق گؤرونمکده دیر.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر